Pierwsza pomoc z norweskiej gramatyki

God dag!

Klinika Nocnej Sowy się kłania. W czym możemy Ci pomóc?

mam problem z norweską gramatyką

Oddychaj spokojnie. Zaraz Ci pomożemy.

Wybierz zagadnienie, z którym masz problem:

Klinika Nocnej Sowy czynna jest całą dobę od poniedziałku do niedzieli, na zasadzie wolontariatu.

Anatomia norweskiego, okładka

Masz apetyt na więcej norweskiej gramatyki w przystępnej formie?

Tak się składa, że właśnie wydaliśmy pokaźny podręcznik do samodzielnej nauki. Zrób prezent sobie, albo komuś, kto uczy się norweskiego.

Dowiedz się więcej

Czas przeszło-teraźniejszy (presens perfektum)

Konstrukcji presens perfektum używamy w kontekście czasu teraźniejszego. Wyróżniamy trzy różne sposoby jego użycia.

  1. Gdy chcemy podkreślić, że czynność zaczęła się w przeszłości i trwa do dziś.
    De har solgt aspirin siden 1898.
    Sprzedają aspirynę od 1898 r. (do dziś)
    Hun har brukt tanntråd i mange år.
    Używa nici dentystycznej od wielu lat. (do dziś)
  2. Gdy chcemy podkreślić, że coś wydarzyło się w przeszłości, ale teraz ma skutki.
    Hun har mistet balansen.
    Straciła równowagę. (leży, a wszystkie oczy skierowane są w jej kierunku)
    Hun har brukket beinet.
    Złamała nogę. (boli ją, nie może chodzić itp.)
  3. Gdy chcemy podkreślić, że czynność jest lub będzie zakończona.
    Hun kommer når hun har fått gipsen.
    Przyjdzie, kiedy dostanie gips.
    Betennelsen oppstår etter at du har såret deg.
    Stan zapalny pojawia się po tym, jak się zranisz.

Zauważ, że każdy z tych sposobów użycia presens perfektum zmienia czas, do którego odnosi się zdanie.

1. tłumaczymy na polski na czas teraźniejszy, 2. na czas przeszły, a 3. na czas przyszły.

Orzeczenie w norweskim czasie przeszło-teraźniejszym składa się z czasownika posiłkowego odmienionego w czasie teraźniejszym oraz czasownika w formie perfektum partisipp (imiesłów przymiotnikowy bierny, więcej o nim poniżej).

har + perfektum partisipp
Hun har besvimt.
Zemdlała.
Hun har fått vaksinen.
Dostała szczepionkę.
er + perfektum partisipp
Hun er bedøvet.
Ona jest znieczulona.
Hun er forberedt til operasjonen.
Jest przygotowana do operacji.

Więcej o odmianie czasownika →

Czas przeszły (preteritum)

Norweski czas przeszły budujemy poprzez odmianę czasownika (bøyning). Część czasowników odmienia się zgodnie z jedną z 4 grup, pozostałe mają nieregularną odmianę.

å hjelpe – hjalp
pomagać
å svelge – svelget
połykać, przełykać
å desinfisere – desinfiserte
dezynfekować

Czasowniki w czasie przeszłym nie odmieniają się przez osoby, dlatego każde zdanie w czasie przeszłym musi mieć podmiot.

Jeg hjalp.
Du hjalp.
Han hjalp.
Hun hjalp.
Vi hjalp.
Dere hjalp.
De hjalp.

Kiedy użyjesz preteritum?

Czasu przeszłego użyjesz, gdy opowiadasz o zakończonej czynności lub wydarzeniu w przeszłości.

Duża część książek, opowiadań i artykułów w prasie jest napisana w tym czasie.

Więcej o odmianie czasownika →

Czas przyszły (futurum)

Norweski czas przyszły tworzymy tak samo, jak czas teraźniejszy.

Jeg ringer etter ambulansen nå.
Dzwonię teraz po karetkę.
Jeg ringer etter ambulansen om en stund.
Zadzwonię po karetkę za chwilę.

Możemy też użyć czasowników modalnych. Skal wyraża plany, zamiary i nakazy.

Jeg skal snakke med legen.
Porozmawiam z lekarzem. (planuję, zamierzam porozmawiać)
Hun skal komme med legemidler.
Ona przyjdzie z lekami.

Vil wyraża chęć lub przyszłość, na którą nie mamy wpływu.

Hun vil dra på legevakten.
Ona chce pojechać na pogotowie.
Det vil være strømbrudd på hele avdelinga.
Będzie przerwanie prądu na całym oddziale.

Pozostałych czasowników modalnych też możesz używać w kontekście czasu przyszłego.

Inną konstrukcją, która wyraża czas przyszły jest å komme til å. Jest to neutralne stwierdzenie, że coś nadejdzie lub wydarzy się.

Det kommer til å skje igjen.
To wydarzy się ponownie.

Czas teraźniejszy (presens)

Norweski czas teraźniejszy budujemy poprzez odmianę czasownika. Z reguły polega to na dodaniu końcówki -r, ale część czasowników ma nieregularną odmianę.

å hjelpe – hjelper
pomagać
å reagere – reagerer
reagować
å få – får
dostać

Norweskie czasowniki nie odmieniają się przez osoby, dlatego każde zdanie w czasie teraźniejszym musi posiadać podmiot.

Jeg hjelper.
Du hjelper.
Han hjelper.
Hun hjelper.
Vi hjelper.
Dere hjelper.
De hjelper.

Podmiot nie musi być osobą.

Tiden leger alle sår.
Czas leczy wszystkie rany.

Czas zaprzeszły (preteritum perfektum)

Konstrukcji preteritum perfektum używamy w kontekście czasu przeszłego. Stosujemy ją w celu podkreślenia uprzedniości czasowej danego zdarzenia. Częściej spotkasz ją w piśmie niż mowie.

Orzeczenie w norweskim czasie zaprzeszłym składa się z czasownika posiłkowego odmienionego w czasie przeszłym oraz czasownika w formie perfektum partisipp (imiesłów przymiotnikowy bierny).

hadde + perfektum partisipp
De hadde flyttet henne til det andre rommet før vi kom.
Przenieśli ją do drugiego pokoju zanim przyszliśmy.
Hun hadde tatt placebo, men likevel følte hun seg mye bedre.
Brała placebo, ale mimo to poczuła się dużo lepiej.
var + perfektum partisipp
Han var utskrevet fra sykehuset.
Był/został wypisany ze szpitala.

Podobnie jak presens perfektum, użyjesz tej konstrukcji, żeby podkreślić skutek albo ciągłość zdarzenia. Jednak tu mówimy o skutkach w przeszłości, a nie w kontekście teraźniejszości.

Jeśli cała opowieść, książka lub artykuł jest w czasie przeszłym, wtedy ta konstrukcja ma sens. Jeśli opowiadasz coś w czasie teraźniejszym, będzie to niepoprawne.

 

Strona bierna (passiv)

Norweską stronę bierną możesz stworzyć na dwa sposoby.

Końcówka -s

Jeg lukker dørene. → Dørene lukkes.
Zamykam drzwi. → Drzwi się zamykają / są zamykane.
Han suger en halstablett. → Halstabletter suges og skal ikke tygges.
On ssie tabletkę na gardło. → Tabletki na gardło się ssie i nie powinno się gryźć.
Vi kan bekrefte diagnosen ved å ta virusprøve fra svelget.
→ Diagnosen kan bekreftes ved å ta virusprøve fra svelget
Możemy potwierdzić diagnozę pobierając wymaz z gardła na obecność wirusa.
→ Diagnozę można potwierdzić pobierając wymaz z gardła na obecność wirusa.
Du kan fjerne fliser eller pigger med pinsett.
→ Fliser eller pigger fjernes med pinsett.
Możesz usunąć drzazgi albo kolce za pomocą pęsety.
→ Drzazgi albo kolce usuwa się za pomocą pęsety.

Strony biernej z końcówką -s używamy głównie w czasie teraźniejszym oraz z czasownikami modalnymi.

Czasownik bli

bli + perfektum partisipp
Dørene blir lukket.
Drzwi są zamykane. (dosłownie: stają się zamknięte)
Han ble funnet bevisstløs på venterommet.
Został znaleziony nieprzytomny w poczekalni.
Diagnosen har blitt bekreftet av blodprøven.
Diagnoza została potwierdzona przez badanie krwi.
Flisen kan bli fjernet med pinsett.
Drzazga może być usunięta pęsetą.

Stronę bierną z czasownikiem bli możesz tworzyć we wszystkich czasach.

Perfektum partisipp tworzymy od czasownika. Tę samą formę używamy m.in. w presens perfektum.

Znak bezokolicznika å

Gdy orzeczenie składa się z dwóch czasowników, pierwszy z nich odmieniamy zgodnie z czasem, w którym mówimy, a drugi pozostawiamy w formie bezosobowej (bezokolicznik) wraz ze znakiem å.

Hun liker å drikke hostesirup.
Ona lubi pić syrop na kaszel.
Hun trenger å ta en pille.
Ona potrzebuje wziąć tabletkę.
Hun ønsker å få et nytt plaster.
Ona życzy sobie (chciałaby) otrzymać nowy plaster.

Wyjątkiem są czasowniki modalne, po których nie używamy znaku bezokolicznika å.

Gdy poznajesz nowe czasowniki, polecamy zapisywać je razem ze znakiem bezokolicznika. Dzięki temu łatwiej zapamiętasz, że dane słowo jest czasownikiem.

å drikke – pić
å ta – brać
å få – dostać, otrzymać

Czasowniki (verb)

Każdy norweski czasownik możesz odmienić zgodnie z czasem (teraźniejszym lub przeszłym) oraz stworzyć od niego imiesłowy.

Bezokolicznik Czas teraźniejszy Czas przeszły Imiesłów przymiotnikowy bierny
å måle måler målte målt
å ha har hadde hatt
å vente venter ventet ventet

Czas teraźniejszy

Większość czasowników ma regularną odmianę. Wystarczy dodać końcówkę -r.

å smitte – smitter
zarażać
å gråte – gråter
płakać

Nie musisz uczyć się tej formy na pamięć, bo zasada jest prosta. Tylko kilka czasowników ma nieregularną odmianę (w tym czasowniki modalne). Np.:

å si – sier
mówić
å synes – synes
uważać (że)
å være – er
być

Więcej informacji znajdziesz w dziale czas teraźniejszy.

W czasie teraźniejszym można też stworzyć tryb rozkazujący.

Czas przeszły i perfektum partisipp

Czasowniki można zakwalifikować do jednej z 4 grup, jednak to nie jest najszybsza droga ich nauki.

Zapamiętanie wszystkich zasad to dużo pracy, a szybko mogą się pomieszać. Dlatego na początek potraktuj wszystkie czasowniki, jakby były nieregularne.

Ucz się rytmicznie, trójkami:

å se – så – sett
widzieć
å skrive – skrev – skrevet
pisać
å tenke – tenkte – tenkt
myśleć

Druga forma to preteritum (czas przeszły), a trzecia to perfektum partisipp (imiesłów przymiotnikowy bierny).

Nie dopisuj do trzeciej formy har, bo to nie jest jedyny czasownik, którego możesz użyć razem z perfektum partisipp. Możesz użyć m.in. er, var, hadde, blir, ble.

Nie próbuj tłumaczyć tych form, bo z reguły wprowadzi Cię to tylko w błąd. Norweskie czasowniki nie odmieniają się przez osoby (np.: myślałem, myślała, myślał, myśleli, myśleliście, myśleliśmy), a imiesłowy są często niemożliwe do przetłumaczenia.

Grupy czasowników

Jeśli chcesz poznać wszystkie zasady odmiany norweskich czasowników, opisaliśmy to szerzej w osobnym artykule (link poniżej). Tu jest tylko zasada odmiany.

Grupa v1: końcówki -et, -et.

Grupa v2: końcówki -te, -t.

Grupa v3: końcówki -de, -d.

Grupa v4: końcówki -dde, -dd.

Końcówki dodajemy do tematu czasownika (bez ostatniego e).

Grupa Bezokolicznik Czas przeszły Imiesłów przymiotnikowy bierny
v1 å puste pustet pustet
v2 å bandasjere bandasjerte bandasjert
v3 å øve øvde øvd
v4 å bo bodde bodd

Jednak nawet w ramach grup są wyjątki (np.: przegłosy), dlatego zachęcamy do rytmicznej nauki, jak opisaliśmy powyżej.

Czasowniki modalne (modale hjelpeverb)

Najczęściej używane czasowniki modalne to:

Bezokolicznik Czas teraźniejszy
å måtte
å kunne kan
å ville vil
å skulle skal
å burde bør
å la lar
å få får

Gdy orzeczenie składa się z czasownika modalnego oraz drugiego czasownika, nie stawiasz między nimi znaku bezokolicznika å.

Hun må gå til lege.
Ona musi iść do lekarza.
Hun kan smitte oss.
Ona może nas zarazić.
Hun vil være frisk.
Ona chce być zdrowa.
Hun skal behandle pasienten.
Zajmie się pacjentem. (zamierza, planuje)
Hun bør ligge og hvile nå.
Powinna leżeć i odpoczywać teraz.
Hun lar oss hjem.
Pozwala nam iść do domu.
Jeg håper at hun får sove i natt.
Mam nadzieję, że będzie mogła (będzie jej dane) spać dziś w nocy.

Czasowniki modalne w czasie przeszłym

Najczęściej używane czasowniki modalne to:

Bezokolicznik Czas przeszły
å måtte måtte
å kunne kunne
å ville ville
å skulle skulle
å burde burde
å la lot
å få fikk

Gdy orzeczenie składa się z czasownika modalnego w czasie przeszłym oraz drugiego czasownika, nie stawiasz między nimi znaku bezokolicznika å.

Drugi czasownik jest w bezokoliczniku. W czasie przeszłym odmieniamy tylko czasownik modalny.

Hun måtte gå til lege.
Musiała iść do lekarza.
Hun kunne hjelpe oss.
Mogła nam pomóc.
Hun ville få et plaster.
Chciała dostać plaster.
Hun skulle behandle pasienten.
Miała zająć się pacjentem. (zamierzała, planowała)
Hun burde ligge og hvile da.
Powinna była leżeć i odpoczywać wtedy.
Hun lot oss gå hjem.
Pozwoliła nam iść do domu.
Hun fikk ikke sove i går.
Nie mogła spać wczoraj. (nie było jej dane spać)

 

Tryb rozkazujący (imperativ)

Norweski tryb rozkazujący stworzysz poprzez skrócenie końcówki -e.

å hjelpe – Hjelp!
pomagać – Pomóż! (Pomóżcie!)

Zdania w trybie rozkazującym nie mają podmiotu, bo zawsze odnoszą się do du lub dere.

Hjelp mye!
Pomagaj dużo! (Pomagajcie dużo!)
Ikke gråt!
Nie płacz! (Nie płaczcie!)
Spis aldri sopp du ikke er 100 % sikker på.
Nigdy nie jedz grzybów, których nie jesteś w 100% pewna (pewni).

Czasowniki, które nie mają końcówki -e są takie same w formie rozkazującej i w bezokoliczniku.

å si – Si!
Mów! (Mówcie!)
å sy – Sy såret!
Zszyj ranę!

 

Uproszczony szyk zdania

Uproszczony schemat norweskiego szyku zdania:

osoba + czasownik + ikke
+ co? jak? gdzie? kiedy? dlaczego?
Hun løp raskt til apoteket i går for å kjøpe solkrem.
Pobiegła szybko do apteki wczoraj, żeby kupić krem do opalania.
Hun fikk ikke noe p-plaster i Narvesen.
Nie dostała plastra antykoncepcyjnego w Narvesen (kiosku).
De må stille diagnose først til å velge riktig behandlingsmetode.
Muszą postawić diagnozę najpierw, żeby wybrać odpowiednią metodę leczenia.

Jeśli umieścisz informacje w zdaniu zgodnie z tą kolejnością, będzie łatwo Cię zrozumieć.

Możesz dokładniej przeanalizować to poniżej.

podmiot orzeczenie ikke co? jak? gdzie? kiedy? dlaczego?
Hun løp raskt til apoteket i går til å kjøpe solkrem.
Hun fikk ikke noe p-plaster i Narvesen.
De stille diagnose først til å velge riktig behandlingsmetode.

Szyk zdania pytającego

Uproszczony schemat norweskiego szyku pytającego:

zaimek pytający + czasownik + osoba + ikke
+ co? jak? gdzie? kiedy? dlaczego?
Hvor løp han så raskt i går?
Gdzie on tak szybko pobiegł wczoraj?
Hvorfor fikk hun ikke p-piller hos legen sin?
Dlaczego nie dostała tabletek antykoncepcyjnych u swojego lekarza?
Hvor lenge må vi vente her på å få behandling?
Jak długo musimy tu czekać, żeby otrzymać leczenie?

Prawie wszystkie pytania po norwesku będą stworzone zgodnie z tą kolejnością.

Możesz dokładniej przeanalizować szyk poniżej.

zaimek pytający orzeczenie podmiot ikke co? jak? gdzie? kiedy? dlaczego?
Hvor løp han så raskt i går?
Hvorfor fikk hun ikke p-piller hos legen sin?
Hvor lenge vi vente her til å få behandling.

Najważniejsze w konstrukcji pytań jest umieszczenie orzeczenia (czasownika) przed podmiotem (wykonawcą czynności).

Gdy w pytaniu nie ma zaimka pytającego, tworzysz pytanie przez czy.

Går du til tannlegen i morgen?
Czy pójdziesz do dentysty jutro?

Szyk zdania podrzędnego

Zdania podrzędne są częścią zdania głównego, które jest w szyku prostym. Z reguły nie budujemy samych zdań podrzędnych.

  1. Spójnik podrzędny
  2. Podmiot
  3. Okolicznik zdaniowy
  4. Orzeczenie lub łącznik
  5. Orzecznik czasownikowy
  6. Dopełnienie bliższe, dopełnienie dalsze, orzecznik rzeczownikowy
  7. Okoliczniki sposobu, miejsca, czasu, przyczyny

Prawie wszystkie spójniki w języku norweskim wprowadzają zdanie podrzędne. Są to między innymi:

at
że
hvis, dersom
jeśli, jeżeli
om
czy, jeśli, jeżeli
fordi, ettersom
bo, ponieważ
når, da
kiedy, gdy
siden
od kiedy gdy, jako że
som
który, która, jaki, jaka itp.
selv om, til tross for at
mimo że
mens
podczas gdy

Zdanie podrzędne możesz umieścić za zdaniem nadrzędnym.

zdanie nadrzędne spójnik podmiot okolicznik zdaniowy orzeczenie orzecznik czasownikowy dopełnienie okoliczniki
Hun sier at bihulebetennelse ofte kan være smertefull.
Det er fornuftig å besøke dermatolog hvis føflekken plutselig forandrer seg.
De eldre vil ikke bruke høreapparat selv om det virkelig kan forbedre hørselen deres.
Jeg ville bli kurert allerede dersom jeg bare kunne ha fått antibiotika tidligere.
Hun fikk lungebetennelse til tross for at hun var hos legen sin.

Możesz też przestawić szyk i umieścić zdanie podrzędne na przedpolu zdania nadrzędnego. W takich sytuacjach spójnik jest czasem pomijany.

spójnik podmiot okolicznik zdaniowy orzeczenie orzecznik czasownikowy dopełnienie okoliczniki zdanie nadrzędne
(at) Bihulebetennelse ofte kan være smertefull, sier hun.
Hvis føflekken plutselig forandrer seg, er det fornuftig å besøke dermatolog.
Selv om høreapparatet virkelig kan forbedre hørselen til de eldre, vil de ikke bruke det.
Dersom jeg bare kunne ha fått antibiotika tidligere, ville jeg bli kurert allerede.
Til tross for at hun var hos legen sin, fikk hun lungebetennelse.

Następstwo czasów w mowie zależnej

Następstwo czasów to zmiana czasu zdania podrzędnego zgodnie ze zdaniem nadrzędnym.

Gdy zdanie nadrzędne jest w czasie teraźniejszym (jeg sier at...), zdanie podrzędne może być w każdym czasie.

Zdanie proste Mowa zależna w czasie teraźniejszym
Viruset sprer seg. Hun sier at viruset sprer seg.
Viruset skal spre seg. Hun sier at viruset skal spre seg.
Viruset har spredd seg. Hun sier at viruset har spredd seg.
Viruset spredde seg. Hun sier at viruset spredde seg.

Gdy zdanie nadrzędne jest w czasie przeszłym (jeg sa at...), zdanie podrzędne zmienia czas zgodnie ze schematem:

presens → preteritum
futurum → preteritum futurum
presens perfektum → preteritum perfektum
preteritum → preteritum / preteritum perfektum

Czas preteritum może pozostać bez zmian (nowoczesne podejście) lub zmienić się w preteritum perfektum (tradycyjne podejście).

Przykład następstwa czasu.

Zdanie proste Mowa zależna w czasie przeszłym
Viruset sprer seg. Hun sa at viruset spredde seg.
Viruset skal spre seg. Hun sa at viruset skulle spre seg.
Viruset har spredd seg. Hun sa at viruset hadde spredd seg.
Viruset spredde seg. Hun sa at viruset spredde seg.
Viruset spredde seg. Hun sa at viruset hadde spredd seg.

Zdanie w mowie zależnej (po spójniku at) jest w szyku podrzędnym.

 

Szyk zdania nadrzędnego

Poniżej jest pełny schemat norweskiego szyku prostego. Zgodnie z tym schematem stworzysz też pytania.

  1. Przedpole
  2. Orzeczenie lub łącznik
  3. Podmiot
  4. Okolicznik zdaniowy
  5. Orzecznik czasownikowy
  6. Dopełnienie bliższe, dopełnienie dalsze, orzecznik rzeczownikowy
  7. Okoliczniki sposobu, miejsca, czasu, przyczyny

Zgodnie z tym szykiem jest zbudowane prawie każde norweskie zdanie. Nawet zdania wielokrotnie złożone, działają na tych samych zasadach.

przedpole orzeczenie podmiot okolicznik zdaniowy orzecznik czasownikowy dopełnienie okoliczniki
Hjelp!
Massøren kan ikke behandle deg i morgen fordi han drar på kurs.
Etter at vi tok kølappen, kunne vi ikke finne en plass å sitte i sykehuskorridoren for det var så mange personer der.
Siden 2003 har dyrlegen hatt denne klinikken på Dovrefjell.
Når får jeg blodprøvens resultater?
Det finnes dessverre ingen behandling som kan hjelpe deg i dette tidspunktet.

Dokładny opis każdej z części zdania znajdziesz w działach poniżej.

Spójniki współrzędne (konjunksjon)

W języku norweskim jest 5 spójników współrzędnych. Łącząc dwa zdania jednym z tych spójników, oba będą miały szyk prosty.

og
i, a
men
ale, lecz
eller
lub, bądź, czy
więc, dlatego
for
bo
Jeg har for lavt vitamin D-nivå, jeg bør være mer ute i sola.
Mam za niski poziom vitaminy D, więc powinienem być częściej na zewnątrz na słońcu.

Przedpole (forfelt)

Przedpole to miejsce w norweskim zdaniu, na którym możesz umieścić tylko jedną informację i nie może być to orzeczenie.

Najczęściej na przedpolu będzie podmiot – wykonawca czynności.

Legen kom ut av kontoret.
Lekarz wyszedł z biura.
Sykehuset ligger nord for byen.
Szpital leży na północ od miasta.

Często na przedpolu będziesz stawiać jeden z okoliczników. Przedpole powinno zawierać tylko jedną informację (odpowiadać na jedno pytanie), dlatego nie możesz tam wstawić wszystkich okoliczników naraz.

For fem dager siden fikk vi vite om den nye vaksinen.
Pięć dni temu dowiedzieliśmy się o nowej szczepionce.
I nærheten var det noen apoteker og fysioterapeuter.
W pobliżu było kilka aptek i fizjoteraputów.
På grunn av sterk vind kunne vi ikke kalle inn redningshelikopteren.
Z powodu silnego wiatru nie mogliśmy wezwać helikoptera ratunkowego.

Gdy umieścisz na przedpolu jakąś informację, dodajesz jej powagi. Ta cześć zdania jest z reguły najważniejsza i mocno akcentowana.

Tłumaczenie na język polski może być takie samo, niezależnie czy zaczniesz od podmiotu czy okolicznika. Język polski ma deklinację (odmianę przez przypadki) i koniugację (odmianę czasownika przez osoby), więc szyk zdania jest dużo bardziej elastyczny.

W pytaniach przez czy przedpole jest puste. W pozostałych pytaniach na przedpolu umieścisz zaimek pytający.

Er musklene viktige?
Czy mięśnie są ważne.
Hva bør jeg gjøre hvis jeg har for lite jern?
Co powinnam zrobić, jeśli mam za mało żelaza?

Ćwiczenia z tego tematu

Orzeczenie (verbal)

Orzeczenie to część zdania, która opisuje czynność wykonywaną przez podmiot. Orzeczenie może być pojedyncze albo złożone.

Pojedynczym orzeczeniem może być czasownik w trybie rozkazującym, w czasie teraźniejszym lub czasie przeszłym (żadnej innej formie).

Vær forsiktig!
Bądź ostrożna!
Hun er oppmerksom.
Ona jest uważna.
Hun var veldig selvkritisk.
Była bardzo samokrytyczna.

Orzeczenie złożone składa się z:

  1. czasownika pomocniczego (łącznika), który może być w czasie teraźniejszym lub przeszłym,
  2. czasownika głównego (orzecznika czasownikowego), który może być w bezokoliczniku lub w postaci imiesłowu.
Hun liker ikke å være forkjølet.
Nie lubi być przeziębiona.
Hun har vært på intensivavdelingen i 4 dager.
Jest na oddziale intensywnej terapii od 4 dni.

W niektórych zdaniach może być kilka orzeczników.

De måtte ha vært svært bekymret.
Musieli być bardzo zmartwieni.

Podmiot (subjekt)

Podmiot to część zdania, która (w stronie czynnej) oznacza wykonawcę czynności wyrażonej orzeczeniem.

Podmiotem w zdaniu może być każdy rzeczownik, nazwa, imię lub zaimek. Wszystkie zdania (oprócz trybu rozkazującego) muszą mieć podmiot.

Jeg er syk.
Jestem chory.
Det regner ute.
Pada na zewnątrz.
Sykepleieren smiler.
Pielęgniarka uśmiecha się.
Noen kommer.
Ktoś idzie. (nadchodzi)
Sykehusene er store.
Szpitale są duże.
De venter på sin tur.
Czekają na swoją kolej.
Norge har god omsorg.
Norwegia ma dobrą opiekę.

 

Okolicznik zdaniowy (setningsadverbial)

Okolicznik zdaniowy pełni funkcję wzmacniającą lub osłabiającą treść całego zdania.

ikke
også
dessverre
gjerne
nok
bare
snart
jo
visst
heldigvis
vanligvis
sannsynligvis
muligvis

Okoliczniki zdaniowe określają też częstotliwość.

alltid
aldri
ofte
iblant
sjelden
av og til
nå og da

Okolicznik zdaniowy ma swoje wyznaczone miejsce w zdaniu. W zdaniu prostym jest zawsze na 4 pozycji (po pierwszym czasowniku). W zdaniu podrzędnym jest zawsze na 3 pozycji (przed pierwszym czasownikiem). Na przykład:

Han har ikke visst at det ikke er lov å røyke på sykehuset.
On nie wiedział, że nie wolno palić w szpitalu.
I Norge kan du iblant treffe på huggorm som dessverre er en giftig slangeart.
W Norwegii możesz czasem napotkać żmiję, która jest niestety gatunkiem jadowitego węża.

Dopełnienie (predikat)

Dopełnienie to część zdania, która wskazuje na przedmiot (obiekt) czynności, którą wykonuje podmiot (w stronie czynnej).

Dopełnienie z reguły odpowiada na pytania: komu? co? kogo? czego? o kim? o czym? z kim? z czym?

Hvorfor måtte du ta antibiotika?
Dlaczego musiałaś brać antybiotyki?
Noen kaktusarter inneholder meskalin som står på narkotikalisten.
Niektóre gatunki kaktusów zawierają meskalinę, która jest na liście narkotyków.
Sykdommen skyldes infeksjon med virus.
Choroba jest spowodowana infekcją wirusową.
Bihulene er små luftfylte rom på innsiden av hodeskallen.
Zatoki to małe, wypełnione powietrzem przestrzenie wewnątrz czaszki.

Dopełnienie dzielimy na bliższe (direkte), przyimkowe (preposisjonsobjektet) oraz dalsze (indirekte). Dopełnienie dalsze jest z reguły “odbiorcą” dopełnienia bliższego.

Hun gir en medisin til meg.
Ona daje lek mnie.

 

Okoliczniki (adverbial)

Okolicznik to część zdania, która uzupełnia orzeczenie o dodatkowe informacje. Wyróżniamy kilka różnych okoliczników.

Okolicznik Przykłady
1 sposobu (jak? w jaki sposób?) raskt
best
bare bra
smertefullt
2 miejsca (gdzie?) her
i Norge
på sykehuset
3 czasu (kiedy?)
i dag
for 5 dager siden
4 przyczyny (dlaczego?) til å redde
fordi mannen hennes hadde hjerneslag

Okoliczniki stawiamy w zdaniu zgodnie z powyższą kolejnością.

Jeg tar ei skje tran hjemme hver dag for jeg vil være frisk som en fisk.
Biorę łyżkę tranu w domu każdego dnia, bo chcę być zdrowy, jak ryba.
Ambulansen kjørte raskt gjennom skogen i går kveld til å redde turister.
Ambulans jechał szybko przez las wczoraj wieczorem, żeby uratować turystów.

Przymiotnik (adjektiv)

Norweskie przymiotniki mają trzy formy regularne:

  1. formę podstawową dla rzeczowników rodzaju en i ei w formie nieokreślonej,
  2. końcówkę -t dla rzeczowników rodzaju et w formie nieokreślonej,
  3. końcówkę -e dla rzeczowników w liczbie mnogiej i określonej.
liczba pojedyncza liczba mnoga
forma nieokreślona forma określona forma nieokreślona forma określona
en fin sirup den fine sirupen fine siruper de fine sirupene
ei fin pille den fine pilla fine piller de fine pillene
et fint plaster det fine plasteret fine plastre de fine plastrene

Niektóre przymiotniki mają nieregularną odmianę. Najczęściej używanym jest liten:

liczba pojedyncza liczba mnoga
forma nieokreślona forma określona forma nieokreślona forma określona
en liten tablett den lille tabletten små tabletter de små tablettene
ei lita pille den lille pilla små piller de små pillene
et lite plaster det lille plasteret små plastre de små plastrene

Formy określonej przymiotnika używamy również przy zaimkach dzierżawczych, wyrażeniach określających przynależność i zwrotach grzecznościowych.

hennes fine sirup
jej świetny syrop

 

Przymiotnik: stopniowanie (gradbøying)

Norweskie przymiotniki możesz stopniować dodając do nich końcówki -ere oraz -est.

positiv komparativ superlativ
tørr tørrere tørrest
våt våtere våtest
trygg tryggere tryggest

W przymiotnikach zakończonych na -ig, w stopniu najwyższym dodajemy tylko -st.

positiv komparativ superlativ
modig modigere modigst
blodig blodigere blodigst
alvorlig alvorligere alvorligst

Stopień wyższy to komparativ i używamy go przy porównaniach dwóch rzeczy, spraw lub osób. W porównaniach używamy przyimka enn.

Denne medisinen er sterkere enn den andre.
Ten lek jest silniejszy od drugiego.

Stopień najwyższy to superlativ i używamy go przy wyodrębnianiu jednej rzeczy, sprawy lub osoby spośród określonej grupy. Nawet dwie rzeczy mogą tworzyć grupę. W takich porównaniach często używamy przyimka av.

Denne medisinen er sterkest av alle.
Ten lek jest najsilniejszy ze wszystkich.

 

Przymiotnik: stopniowanie nieregularne

Najczęściej używane przymiotniki, które stopniujemy nieregularnie to:

positiv komparativ superlativ
mye mer mest
liten mindre minst
mange flere flest
færre færrest
gammel eldre eldst
ung yngre yngst
god bedre best
vond verre verst
lang lengre lengst
stor større størst
tung tyngre tyngst
sikker sikrere sikrest

 

Przymiotnik: stopniowanie opisowe

Część norweskich przymiotników stopniujemy używając przysłówków mer i mest.

Høyt blodtrykk er mer livstruende enn man tror.
Wysokie ciśnienie krwi jest bardziej zagrażające życiu niż się wydaje.
Enterokokker er noen av de mest resistente bakteriene mot vankomycin.
Enterokoki są jednymi z najbardziej odpornych bakterii na wankomycynę.
For ham var det den mest traumatiske opplevelsen.
Dla niego to było najbardziej traumatycznym przeżyciem.

W taki sposób stopniujemy przymiotniki pochodzenia obcego, zakończone na -sk lub -et oraz imiesłowy.

 

Imiesłów przymiotnikowy bierny (perfektum partisipp)

Perfektum partisipp to część mowy, którą tworzysz od czasownika.

Takie słowa odpowiadają na pytania jaki? jaka? jakie? i możesz ich używać tak jak przymiotników.

Przykładowa odmiana:

Bezokolicznik Preteritum Perfektum partisipp
å beskytte beskyttet beskyttet
å amputere amputerte amputert
å bandasjere bandasjerte bandasjert
å svelge svelget svelget
å trekke trakk trukket

Jeśli imiesłów stoi przed rzeczownikiem, odmieniamy go zgodnie z liczbą i określonością. Jeśli pełni funkcję orzecznika, zostaje w podstawowej formie.

Tennene er trukket.
Zęby są usunięte.
den trukkete tannen
usunięty ząb
Sårene er bandasjert.
Rany są zabandażowane.
bandasjerte sår
zabandażowane rany

Perfektum partisipp użyjesz też m.in. w konstrukcji presens perfektum, preteritum perfektum i stronie biernej passiv.

De sivile er beskyttet av politiet.
Cywile są chronieni przez policję
De har amputert hans ben.
Amputowali jego nogę.
Hodet mitt er bandasjert.
Moja głowa jest zabandażowana.
Alle tablettene ble svelget.
Wszystkie tabletki zostały połknięte.

Odmianę imiesłowów znajdziesz zawsze w Bokmålsordboka.

Rzeczownik: nauka rodzajników

W języku norweskim, podobnie jak w polskim, każdy rzeczownik ma rodzaj: męski, żeński lub nijaki.

Od dziecka Twoi rodzicie poprawiali Cię, żebyś dobrze poznał, które słowo jest którego rodzaju. Stąd wiesz, że mówimy “ten lekarz” albo “ta tabletka”.

Jeśli nie chcesz, żeby Twoja nauka poprawnego norweskiego trwała kilkanaście lat, musisz podejść do sprawy inaczej. Każdy nowy rzeczownik, którego chcesz się nauczyć, zapisuj i powtarzaj razem z rodzajnikiem. Niektóre słowa mogą mieć kilka rodzajów. Na początku nie ma znaczenia, który wybierzesz.

en allergi
alergia
en/ei hud
skóra
et slim
śluz, wydzielina

Rodzaje w języku polskim i norweskim nie zgadzają się. “Ryzyko” po polsku jest rodzaju nijakiego (to ryzyko), ale po norwesku jest rodzaju męskiego en risiko.

Dlatego nie ryzykuj i każdego słowa ucz się razem z rodzajnikiem. Dzięki temu zaoszczędzisz sobie wielu kłopotów w dalszej nauce norweskiego. Od rodzaju rzeczownika zależy odmiana rzeczownika, odmiana przymiotnika (żeby nie mówić “zdrowa dziecko”) i zaimków dzierżawczych (mój, moja, moje itd.).

Rodzaj rzeczownika zawsze znajdziesz w dobrym słowniku. Więcej o tym napisaliśmy w linkach poniżej.

Rzeczownik (substantiv)

Norweskie rzeczowniki mają cztery formy: nieokreśloną w liczbie pojedynczej, określoną w liczbie pojedynczej, nieokreśloną w liczbie mnogiej i określoną w liczbie mnogiej.

liczba pojedyncza liczba mnoga
forma nieokreślona forma określona forma nieokreślona forma określona
en tarm tarmen tarmer tarmene
ei lunge lunga lunger lungene
et hjerte hjertet hjerter hjertene

Formę określoną w liczbie pojedynczej tworzymy poprzez dodanie końcówek zgodnie z rodzajem rzeczownika.

męski – końcówka -en
żeński – końcówka -a
nijaki – końcówka -et

Liczbę mnogą w formie nieokreślonej tworzymy poprzez dodanie końcówki -er.

Liczbę mnogą w formie określonej tworzymy poprzez dodanie końcówki -ene.

Od tych zasad są jednak wyjątki, które opisaliśmy poniżej.

Rodzaje

W bokmål są dwa systemy podziału rzeczowników wg rodzaju.

Trzy rodzaje (system radykalny):

maskulinum (męski) – rodzajnik en
femininum (żeński) – rodzajnik ei
nøytrum (nijaki) – rodzajnik et

Dwa rodzaje (system konserwatywny):

utrum (wspólny) – rodzajnik en
nøytrum (nijaki) – rodzajnik et

Rodzaj żeński, wbrew plotkom, nie jest w zaniku. Oba systemy są w pełni poprawne i równie popularne. Który system wybierzesz, zależy tylko od Ciebie.

(PS: W nynorsk zawsze używa się trzech rodzajów.)

Rzeczownik: wyjątki w odmianie

Rzeczowniki jednosylabowe rodzaju nijakiego (et) nie otrzymują końcówki -er, nawet jeśli jest to rzeczownik złożony.

liczba pojedyncza liczba mnoga
forma nieokreślona forma określona forma nieokreślona forma określona
et liv livet liv livene
et kar karet kar karene
et blodkar blodkaret blodkar blodkarene

Rzeczowniki rodzaju nijakiego et mogą odmieniać się na dwa sposoby w formie określonej mnogiej. Końcówka -a jest popularna w wielu dialektach.

et barn barnet barn barnene
et barn barnet barn barna

Rzeczowniki zakończone na -er rodzaju męskiego, otrzymują końcówkę -e w formie nieokreślonej mnogiej oraz końcówkę -ne w formie określonej mnogiej.

en feber feberen febere feberne
en sykepleier sykepleieren sykepleiere sykepleierne

Część rzeczowników zakończonych na -er lub -el traci samogłoskę e w rdzeniu w liczbie mnogiej. Dodatkowo podwójna spółgłoska ulega redukcji.

et plaster plasteret plastre plastrene
en muskel muskelen muskler musklene

Spotkasz też rzeczowniki, w których zachodzi przegłos, przez co ich odmiana wygląda zupełnie nieregularnie.

en far faren fedre fedrene
ei mor mora mødre mødrene

Rzeczownik: dopełniacz (genitiv)

Każdy norweski rzeczownik może otrzymać formę genitiv dzięki końcówce -s. Jest to forma określająca przynależność.

kvinnas p-piller
tabletki antykoncepcyjne kobiety
mannens sykdom
choroba mężczyzny
fjesingens giftige pigger
trujące kolce ostrosza
(ryba występująca m.in. na norweskim wybrzeżu)

Rzeczownik z końcówką -s jest “właścicielem” rzeczownika, który postawimy po nim. Pierwszy rzeczownik może być w dowolnej formie, drugi musi być w formie nieokreślonej.

babys flaske
forma nieokreślona liczby pojedynczej
babyens flaske
forma określona liczby pojedynczej
babyers flaske
forma nieokreślona liczby mnogiej
babyenes flaske
forma określona liczby mnogiej

Można pomyśleć o końcówce -s jako skrócie od -sin. Te same przykłady można zapisać w taki sposób:

kvinna sine p-piller
tabletki antykoncepcyjne kobiety
mannen sin sykdom
choroba mężczyzny
babyen si flaske
butelka niemowlaka

Tę formę nazywamy garpegenitiv, dzięki której odmieniane słowo pozostaje bez zmian i jest lepiej zrozumiałe przez odbiorcę. Jest to szczególnie ważne przy nazwach lub imionach.

Markus sitt blodtrykk
ciśnienie krwi Markusa
helsenorge.no sine nettsider
strony internetowe helsenorge.no
fjesingen sine giftige pigger
ostrosza trujące kolce

Możesz też odwrócić kolejność słów i określić przynależność przez przyimek. Wtedy pierwsze słowo musi być w formie określonej. Znaczenie frazy jest takie samo.

blodtrykket til Markus
ciśnienie krwi Markusa
nettsidene til helsenorge.no
strony internetowe helsenorge.no
de giftige piggene fjesingen
trujące kolce ostrosza

Mówiąc o osobach użyjesz til, ale w innych frazach mogą pojawić się inne przyimki.

 

Zaimki dzierżawcze (eiendomspronomen)

Są to słowa z kategorii determinativ, które określają przynależność rzeczownika do kogoś lub czegoś.

Det er hennes tur.
To jej kolej.
Legen min er så hjelpsom.
Mój lekarz jest taki pomocny.

Zaimki dzierżawcze odnoszą się do zaimków osobowych. Dodatkowo odmieniają się zgodnie z rodzajem i liczbą rzeczownika, którego dotyczą.

Zaimki zwrotne

Te zaimki określają przynależność rzeczownika do podmiotu w zdaniu.

en ei et flertall
jeg min mi mitt mine
du din di ditt dine
han sin si sitt sine
hun sin si sitt sine
vi vår vår vårt våre
dere deres deres deres deres
de sin si sitt sine

Zaimki niezwrotne

Dla jeg du vi i dere zaimki zwrotne i niezwrotne są takie same. Różnica jest tylko w 3 osobie han hun de.

Te zaimki określają przynależność rzeczownika do osoby spoza zdania.

en ei et flertall
han hans hans hans hans
hun hennes hennes hennes hennes
de deres deres deres deres

Problematyczne może być czasem rozróżnienie zaimków dzierżawczych i zwrotnych dzierżawczych.

Hun drikker sirupen sin.
Ona pije swój syrop.
Hun drikker sirupen hennes.
Ona pije jej syrop.

W pierwszym zdaniu sin jest zaimkiem zwrotnym – tzn. odnosi się do podmiotu hun.

W drugim zdaniu zaimek hennes nie odnosi się do podmiotu. Ona pije syrop, który należy do kogoś innego.

Użycie zaimków dzierżawczych

Gdy zaimek dzierżawczy stoi za rzeczownikiem, rzeczownik musi być w formie określonej. Taka fraza ma neutralny wydźwięk z akcentem na rzeczownik.

hodet hennes
jej głowa
hånda di
twoja dłoń/ręka
fingrene mine
moje palce

Gdy zaimek dzierżawczy stoi przed rzeczownikiem, rzeczownik musi być w formie nieokreślonej, a akcent pada na zaimek.

hennes hode
di hånd
mine fingrer

W obu przypadkach tłumaczenie na polski będzie takie samo, tylko z różnicą w wypowiadanym akcencie.

Zaimki osobowe (personlige pronomen)

Zaimek osobowy to część mowy, która zastępuje rzeczownik. Używamy ich, gdy zaimek pełni funkcję podmiotu.

Norweskie zaimki osobowe (w formie mianownika) to:

liczba pojedyncza liczba mnoga
1. osoba jeg vi
2. osoba du dere
3. osoba han
hun
den
det
de

Den oraz det odnoszą się do przedmiotów, spraw lub zwierząt.

Det może też pełnić funkcję podmiotu zastępczego w zdaniach, w których nie ma wykonawcy czynności (śnieży, wieje, pada, itp).

De odnosi się zarówno do ludzi jak i przedmiotów.

Zaimki osobowe w formie dopełnienia (personlige pronomen i objektform)

Zaimków osobowych w formie dopełnienia używamy, gdy zaimek pełni funkcję dopełnienia i nie odnosi się do podmiotu.

Norweskie zaimki osobowe w formie dopełnienia to:

liczba pojedyncza liczba mnoga
1. osoba meg oss
2. osoba deg dere
3. osoba ham
henne
den
det
dem
Kan du hjelpe meg?
Czy możesz mi pomóc?
Vi må operere ham.
Musimy go zoperować.
Føler dere dere bra?
Czy dobrze się czujecie?

 

Zaimki zwrotne (refleksive pronomen)

Zaimki zwrotne towarzyszą czasownikom zwrotnym. Zaimki te odpowiadają polskiemu “się”, jednak po norwesku odmieniamy je przez osoby.

liczba pojedyncza liczba mnoga
1. osoba meg oss
2. osoba deg dere
3. osoba seg seg
Jeg bekymrer meg.
Martwię się.
Du bekymrer deg.
Martwisz się.
Han bekymrer seg.
On martwi się.
Hun bekymrer seg.
Ona martwi się.
Vi bekymrer oss.
Martwimy się.
Dere bekymrer dere.
Martwicie się.
De bekymrer seg.
Oni/one martwią się.

Zaimki pytające (spørrepronomen)

Zaimki pytające wykorzystujemy w pytaniach o osobę, miejsce, rzecz, przyczynę, sposób lub czas. Stawiamy je na pierwszym miejscu zdań pytających. Najczęściej używane to:

Hva?
Hvem?
Hvor?
Hvordan?
Hvorfor?
Hvilken / Hvilket / Hvilke?
Når?

Zaimki pytające umieszczamy na pierwszym miejscu zdania (przedpolu).

Hva sa du?
Co powiedziałaś?
Hva driver du med?
Czym się zajmujesz?
Hvor finner jeg et toalett?
Gdzie znajdę toaletę?
Hvordan kan jeg hjelpe deg?
Jak/w jaki sposób mogę Ci pomóc?
Når fikk du feber?
Kiedy dostałaś gorączkę?

Więcej znajdziesz w linkach poniżej.